Cahil
cəmiyyətdə bir çox insanlar gündəlik həyatını, ayrılmaz hissələrə çevirmiş bəzi
pis vərdişlərə sahibdir. Bunlar insanın başqaları haqqında müxtəlif mənfi zənnlərə
düşməsi, təcəssüs etməsi, yəni onun maraqlandırmayan şeyləri gizlincə öyrənməyə
çalışır, qetbət etməsi, yəni başqa adamlar haqqında dedi-qodu etməsi, onları çəkişdirməsidir.
Sözü gedən bu üç davranış ümumiyyətlə bir-biri ilə bağlıdır. Çünki qeybət edən,
yəni bir insanın arxasınca danışan adam onun haqqında sözsüz ki, pis zənnə
sahibdir. Eyni şəkildə təcəssüs edən bir adam da müxtəlif zənnlərlə belə bir rəftar
edir.
Quran əxlaqında isə bu kimi çirkin
davranışlara yer yoxdur. Allah taala möminləri bu cür işlərdən çəkinmələrini buyurur;
Ey iman gətirənlər! Çox zənnə-gümana
qapılmaqdan çəkinin. Şübhəsiz ki, zənnin bəzisi (heç bir əsası olmayan zənn)
günahdır. (Bir-birinizin eybini, sirrini) arayıb axtarmayın, bir-birinizin qeybətini
qırmayın! Sizdən biriniz ölmüş qardaşının ətini yeməyə razı olarmı?! Bu sizdə
ikrah hissi oyadar (qeybət də belədir). Allahdan qorxun. Həqiqətən, Allah tövbələri
qəbul edəndir, rəhmlidir! Hucurat 12
Mömin insan Rəbbimizin sevmədiyi
davranışlardan gün ərzində qəti şəkildə qaçır. Başqa bir adamın haqqında pis
niyyətlə araşdırma apararaq məlumat toplamağa çalışmır. Orada olmayan bir kimsə
haqqında xoş olmayan, doğruluğa əmin olmadığı və eşidən adamın qəlbini qıracaq
sözlər söyləmir. Məlumatı olmadığı halda bir insan haqqında gömana düşüb zənnə
qapılmır. Bir insan haqqında mılumatı olmayan bir məsələ ilə əlaqədar düşüncələri
həmişə xeyir yönündədir. O adamın yaxşı və gözəl cəhətlərini düşünür və
danışır. Allah taala həmçinin möminlərin doğruluğuna qəti olaraq əmin
olmadıqları bir mövzu ilə bağlı xeyirli izahatlar verməyin vacibliyinə Quranda
möminə atılan iftiraya olan cavabı nümunə göstərərək belə işarə edir;
Məgər o yalan sözü eşitdiyiniz zaman
mömin kişilər və qadınlar öz ürəklərində (özləri haqqında yaxşı fikirdə
olduqları kimi, dostlarının da əhli-əyalı barəsində) yaxşı fikirdə olub: 'Bu,
açıq-aydın bir böhtandır!' – deməli deyildilərmi? Nur 12
Mömin insan dostları və ətrafındakı
insanlar haqqında daim yaxşı düşünməyə, xeyirli olanı danışmağa və insanları da
buna istiqamətləndirməyə çalışır. Ancaq insan dünya həyatındakı imtəhana görə
unutqan yaradılmışdır və xəta edə bilər. Amma bu səhv davranışını dərk edəndə dərhal
Allahın rəhmətinə sığınaraq bağışlanma diləyir.
HAMZA MARNEULI